حجت الاسلام حمیدرضا غریب رضا مدیر موسسه گفتگوی دینی و از فعالان عرصه بین الملل طی نوشتاری ، عرصه های حضور حوزه علمیه در عرصه بین الملل را تشریح کرد.

به گزارش مرکز خبر حوزه ، وی در این نوشتار که در نشریه پگاه (ویژه حوزه های دینی) منتشر شده آورده است:

ايجاد «ارتباط سازنده بین المللی» یکی از محورهای توصیه های جدی مقام معظم رهبری به حوزه علمیه در سفر اخیرشان به قم و دیدار با شخصیت ها و بزرگان حوزه بود. در این نوشتار به واکاوی این مساله خواهیم پرداخت و در نهایت تأکید خواهیم کرد، چه عناصری باید در چشم انداز حوزه های علمیه در عرصه بایسته های روابط بین الملل در نظر گرفته شود.

* روابط بین الملل در حوزه های علمیه

اندیشمندان علوم سیاسی در تعریف روابط بین الملل گفته اند: «به مجموعه اقدامات و کنشهای متقابل واحدهای حکومتی و نیز نهادهای غیردولتی و همچنین روندهای سیاسی میان ملتها اطلاق می شود.» بدون شک حوزه علمیه به ویژه بعد از تأسیس نظام جمهوری اسلامی در حوزه سیاسی داخل و خارج دارای پیام و گفتمانی جدی است ولی با توجه به اهمیّت بعد فکری و فرهنگی حوزه های علمیه و اینکه روابط بین الملل منحصر در مناسبات سیاسی نیست، باید به تعریفی جامعتر از روابط بین الملل رسید و بر «روابط بین الملل فرهنگی» و نقش حوزه های علمیه بر آن تأکید نمود.

در نظریه های روابط بین الملل کمتر با صراحت در تحلیلها و نظریه پردازیها به عناصر فرهنگی توجه شده است.

در همکاری های فرهنگی بین الملل، علاوه بر موافقت نامه های رسمی دو جانبه و چندجانبه، و فراتر از برقراری ارتباطی در سطح دیپلماسی فرهنگی، تأثیرگذاری پایدار و تقارب واقعی فرهنگی و فکری نهفته شده است.

نظریه پردازی در عرصه روابط بین الملل فرهنگی، و روشن کردن همه جانبه جایگاه حوزه های علمیه یکی از وظایف حوزویان است. چشم انداز حوزه علمیه باید بر اساس مطالعات کارشناسی دقیق در این عرصه باید دکترین خود را در عرصه روابط بین الملل فرهنگی بر اساس ظرفیت ها و استعدادهای بالقوه خود مشخص نماید.

* هویت مردم نهاد حوزه های علمیه

امروزه سازمان ها و نهادهای غیردولتی، فراتر از حوزه تأثیرگذاری حاکمیت ها، عاملی تعیین کننده در عرصه مبادلات فرهنگی و حتی تحول های سیاسی در عرصه داخلی و بین المللی به شمار می آیند. استقلال حوزه های علمیه و مردمی بودن نهاد روحانیت شیعه همواره یکی از ارکان هویت حوزه ها و مایه افتخار روحانیت شیعه بوده و هست. با توجه به این که حتی سازمان ملل نیز کرسی های مشورتی برای سازمان های مردمی تأسیس کرده است، حوزه علمیه نیز به عنوان نهادی آموزشی، پژوهشی و تبلیغی و فرهنگی با هویت مستقل و مردم نهاد خویش می تواند و بلکه باید در این عرصه حضور پررنگ داشته باشد و نقشی مهم در عرصه روابط بین الملل فرهنگی را ایفا نماید. چشم انداز حوزه های علمیه باید به گونه ای طراحی شود که حضور حداکثری حوزه های علمیه را در مجامع و سازمان های بین المللی در دستور کار قرار دهد. تربیت نیروهایی با تسلط به ادبیات مجامع بین المللی را در نظر داشته باشد.

* حوزه علمیه و نقش فعال در پیمان های بین المللی

علاوه بر مجامع بین المللی حوزه علمیه به عنوان نهادی مستقل بر اساس اهداف مشترک انسانی، اسلامی و فکری و سیاسی با نهادهای دینی و فرهنگی ادیان دیگر، مذاهب اسلامی پیمان های بین المللی را امضا نماید. در تاریخ روابط بین الملل معاصر پیمان های بین المللی عمدتا میان حاکمیت ها بسته می شده که اهداف مشترک نظامی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی را محقق می کرده است. با این حال عرصه تعامل فرهنگی بر اساس پیمان های فراگیر و موثر جهانی منحصر به حاکمیت ها نیست بلکه نهادهای مستقلی مانند حوزه ها و مراکز آموزشی و فرهنگی ادیان و مذاهب نیز می توانند پیمان های بین المللی را برای رسیدن به اهداف مشترک خود امضا و اجرا نمایند. چشم انداز حوزه علمیه باید ایفای نقش فعال و موسس و مشارکت کننده حوزه های علمیه را در این پیمان های تعیین کننده بین المللی لحاظ نماید.

* ارتباط سازمان های مردم نهاد در عرصه بین الملل

همانگونه که اشاره شد، سازمان های مردم نهاد امروز به اهرم قدرتمندی برای ایجاد تحولهای فرهنگی و سیاسی تبدیل شده اند. با توجه به نقش فکری و هدایتگر روحانیت شیعه، نهاد حوزه می تواند با ایجاد تعامل با سازمان های مردم نهاد از ملیت های مختلف، به اتحادیه ای متشکل از سازمان های مردم نهاد را برای همکاری در سطوح مختلف اهداف مشترک دینی، مذهبی و سیاسی و فرهنگی تأسیس، مدیریت و خط دهی و پشتیبانی نماید. چشم انداز حوزه علمیه باید با افقی دورنگر چنین جایگاه هدایتگری را برای تعامل با سازمان های مردم نهاد بین المللی برای حوزه علمیه در نظر بگیرد.

* تعامل با حوزه های علمیه خارج از کشور

برخی از حوزه های علمیه خارج از کشور زیر نظر جامعه المصطفی(ص) العالمیه اداره می شود ولی بسیاری از حوزه های علمیه شیعی هستند که رسما زیر نظر ایران نیستند ولی بسیار علاقمند و متمایل به همکاری و تعامل با ما می باشند. حوزه های علمیه شیعه نزدیکترین لایه فکری و فرهنگی به هویت حوزه های علمیه ایران هستند. در تعامل، پشتیبانی، جذب، خط دهی و ایجاد ارتباط همه جانبه با این حوزه های علمیه باید حداکثری اندیشید و برنامه ریزی کرد. چه این که غفلت برنامه ریزان حوزوی از این عرصه باعث نفوذ و رشد تعامل برخی از این مراکز با جریانات رقیب فکری شده که خود زنگ خطری جدی است. در چشم انداز حوزه برای ایجاد این تعامل جدی باید راهکارهای درخور توجه در نظر گرفته شود.

* تعامل با دانشگاه های علوم اسلامی خارج از کشور

دانشگاه هایی که دارای رشته های علوم اسلامی هستند، اعم از دانشگاه های کشورهای غیراسلامی، کشورهای اسلامی، شیعه و سنی بستر فکری بسیار مناسب جهت حضور فرهیختگان حوزوی و انتقال پیام دینی و فکری ما به جهان هستند. در تمامی زمینه های تعاملی، اعم از تبادل استاد و طلبه، تأسیس کرسی های علوم اسلامی توسط حوزه در این دانشگاه ها، تبادل پایان نامه ها و نشریات تخصصی و … باید برنامه ریزی دقیق انجام بگیرد. افق ها و اهداف این تعامل باید در چشم انداز حوزه علمیه لحاظ گردد.

* تعامل با مراکز پژوهشی و آموزشی خاورشناسی

امروزه پژوهش های عمیق و دامنه داری نسبت به موضوعات متعدد علوم اسلامی در مراکز پژوهشی جهان انجام می گردد. لازم است اعضای هیأت علمی مراکز حوزوی و اساتید و پژوهشگران و مراکز پژوهشی حوزه با تعامل با این مراکز، نقش تأثیرگذار خود را در این عرصه ایفا نمایند. سطح تعامل، و چشم انداز این تعامل پژوهشی باید در سند چشم انداز ملاحظه گردد.

* گفتگوی ادیان

برگزاری نشست های مستمر و جدی با رهبران و روحانیون ادیان دیگر، یکی از وظایف مغفول حوزه های علمیه است. شاید این تعامل توسط برخی حوزویان با توجه به علایق و تخصص شخصی انجام می شده است ولی نیازمند برنامه ریزی و ساماندهی این حرکت به شکل وسیع، مستمر و علمی هستیم. چشم انداز حوزه علمیه باید نقش روحانیت شیعه را در افق برنامه های خود نسبت به ادای این وظیفه مشخص نماید.

* گفتگوی مذاهب اسلامی

تقریب مذاهب فراتر از نهادهای رسمی نظام وظیفه بالفعل روحانیت شیعه است. گفتگوهای چهره به چهره میان عالمان مذاهب اسلامی، بسیاری از تصورات منفی را از بین خواهد برد و بستری بسیار مناسب را برای تعامل در مشترکات اسلامی فراهم خواهد نمود. با توجه به سرمایه گذاری کلان غرب برای ایجاد تفرقه در جهان اسلام و موج شدید شیعه هراسی در کشورهای اسلامی و عربی، شایسته است حوزه علمیه در این عرصه حضور پررنگی داشته باشد.

* تعامل با جنبش های اسلامی معاصر

جنبش های اسلامی معاصر، یکی از عناصر تعیین کننده در شکل دهی به تحولات فکری و فرهنگی جهان اسلام هستند. ارتباط حوزه های علمیه با این حرکت های اسلامی تقریبا قطع است. بدون شک اگر حوزه های علمیه بخواهند در بدنه توده های جهان اسلام تأثیر قابل توجهی داشته باشند، باید تعامل خود را با این جنبش های اسلامی ساماندهی کنند. شناخت این جنبش ها و تعیین راهبرد در تعامل با آنان، باید در چشم انداز حوزه های علمیه در نظر گرفته شود.

* حوزه علمیه و رسانه های بین الملل

رسانه های بین المللی متعددی امروز با حضور حوزویان در حال فعالیت است. برخی بر اساس اهداف نظام جمهوری اسلامی در حال فعالیت هستند و برخی دیگر به جهت خطوط فکری مختلف، گاهی آسیب هایی را در تعامل با دیگر ادیان و مذاهب داشته اند. حوزه های علمیه علاوه بر حضور فعال خود در عرصه این رسانه های مجازی و ماهواره ای، باید نقش ستاد فعال این رسانه ها را و سیاستگذاری و مدیریت کلان را ایفا نماید.

* چشم انداز تبلیغ بین الملل

حضور حوزه علمیه در عرصه تبلیغ بین الملل نه به شکل مستقل بلکه در قالب نهادهای دولتی انجام می شود. با توجه به این که تبلیغ یکی از وظایف ذاتی حوزه های علمیه است و بستر پذیرش اسلام، تشیع و الگوی سیاسی جمهوری اسلامی، امروز در اقصانقاط دنیا به وفور فراهم آمده است، حوزه های علمیه باید با جهشی در خور حوزه، به سمت تربیت نیروی مبلغ کارشناس و پرکردن خلاءهای این عرصه حرکت نمایند.

* تعامل حوزه با نهادهای بین الملل نظام جمهوری اسلامی

چنانکه اشاره شد، حوزه هویت مستقل از دولت دارد، ولی این واقعیت بدین معنا نیست که وظیفه خود را نسبت به حکومت اسلامی فراموش کند. با توجه به ساختارسازی جامعی که در تأسیس نهادهای بین الملل نظام جمهوری اسلامی در نظر گرفته شد، تلاش حوزه باید این باشد که خلاء های عملکردی این نهادها را با تعامل و هماهنگی و همکاری با این نهادها پوشش دهد. از سویی نهادهای فرهنگی و فکری بین الملل نظام نیز نباید حوزه را رقیب خود به شمار آورند بلکه باید در نظر داشته باشند بهترین نهادی که می تواند تأمین کننده نیاز آنان در عرصه بین الملل باشد، حوزه های علمیه است.