بررسی عبادات با دانش‌های بشری: پاسخی به یادداشت وارده در نقد مقاله«تاثیر نماز بر کارآمدی چرخش خون در مغز»
لینک مقاله «تاثیر نماز در کارآمدی چرخش خون در مغز»
یادداشت وارده:
سلام علیکم
چند ساله که برای نماز و عبادات فواید جسمانی و مادی خیلی مطرح میشه و بعضی متدینین هم از کشف این مطالب خیلی خوشحال و ذوق زده میشن و برای همدیگه با آب و تاب تعریف میکنن که ببینید چه دین خوبی داریم که در قالب عبادات و مناسک سلامت جسممون تامین میشه و شاید گاهی از این طریق میخوان افراد کاهل نماز یا غیر مقید به عبادات رو متقاعد کنن و جذبشون کنن
ولی واقعیتش اینه که این حرفا خیلی تو کت من نمیره
چون اصلا فلسفه عبادات بندگی کردن و اطاعت خداست اینکه رو به قبله بخوابیم مستحبه درسته ممکنه بعضی خواص رو هم داشته باشه یا مثلا شستن دستها و صورت و مسح در وضو فلان تاثیرات مثبت بر جسم ما داشته باشه یا اعمال نماز همینطور ولی چیزی که استحباب این اعمال رو به دنبال داره نیته و تفاوت نماز و سایر عبادات با انجام مشابه اونها در ثوابشون نیت فرد هست وگرنه اگر این مطالب رو درباره نماز و وضو و روبه قبله خوابیدن و امثال اینها بپذیریم میشه افراد غیرمسلمان هم این اعمال رو بدون نیت قربه الی الله انجام بدن و فوایدش رو هم ببرن
درضمن اگر به این نتایج از نظر علمی پی بردن چرا ورزشهایی با این مشخصات ابداع نشدن
در ثانی طبق این مقاله باید حرکات نماز با تناسب و سرعت متوازنی انجام بشن تا این آثار رو داشته باشن درحالیکه در نماز بر طولانی کردن رکوع و سجده به خصوص سجده آخر تاکید شده و این آن توازن رو برهم میزنه و در بعضی نمازها مثلا گفته بعد از نماز درحال سجده ۷۰ بار استغفار کنید یا فلان ذکر رو بگید و این از اون قاعده همیشگی جداست
و یه نکته که از همه مهم‌تره اینکه این مطالب شان نماز و عبادات رو در حد مسائل مادی و دنیایی پایین میاره
یه نکته دیگه اینکه بیان این مطالب اگر با حسن ظن بهشون نگاه کنیم ( و نگیم که شاید در این مسائل هم دستی در کاره) ممکنه باعث بشه که فرد ناخودآگاه اعمال عبادات رو با این قصد که فلان فایده رو هم ازش ببره انجام بده و اگر این کار مصداق شرک نباشه و باعث بطلان عملش نشه حداقل ممکنه شبهه در صحت عملش ایجاد کنه
پاسخ:
تمامی عبادات باید با نیت و قصد قربت به خداوند متعال و با هدف بندگی خدا انجام بشود.
مطالعه تجربی بر آثار عبادات از نظر زیست شناسی و بررسی آن با روش تجربی تلاش برای اثبات علت وجوب عبادت از نظر شرعی نیست.
دلیل وجوب یا استحباب عبادات یا حرمت و یا کراهت اعمال دیگر متون قرآن و روایات صحیحه است.
بعد از اثبات حکم فقهی اعمال، بررسی آثار زیست شناسی یا حقوقی و اساسا موضوع قرار دادن اعمال شرعی از نظر علوم تجربی و علوم انسانی امری بسیار پسندیده است چون ابعاد فواید احکام دین را از زوایای مختلف مورد «کشف» قرار می دهد.
این روش در روایات اهل بیت علیهم السلام بیان شده است که شیخ صدوق در کتاب علل الشرائع به جمع آوری روایات «تبیینی» اقدام کرده . در این روایات بعد از ثبوت حکم شرعی به تبیین فواید آن پرداخته شده است.
بنابراین پرداخت علمی به فواید عبادات اگر بعد از تثبیت احکام فقهی و ایمان به آن از نظر شرعی باشد استمرار روش اهل بیت در «تبیین» آثار و فواید احکام است همچنین یقینا مصداق شرک نیست چون در قصد تقرب به خدا خللی ایجاد نمی کند و هیچ یک از مراجع مطالعه این مباحث را باعث ایجاد شبهه در صحت عمل مکلفان ندانسته است.
این شبهه از جایی ناشی شده است که گمان شده بررسی تجربی آثار عبادات در مقام اثبات حکم فقهی آن است در حالی که اساسا حکم عبادات را فقیه و مجتهد با روش و منابع فقهی کشف می کند و بررسی آثار عبادات با روش علوم تجربی بعد از این مرحله صدور حکم فقهی و بعد از ایمان به آن قرار دارد.
در حقیقت از دانش‌های تجربی یا انسانی جهت تبیین آثار مثبت فردی و اجتماعی احکام شرعی می‌توان استفاده کرد که یقینا به این مقدار نباید اکتفا کرد بلکه باید ضرورت «عبودیت» و بندگی و تسلیم نسبت به پذیریش احکام را پیش از بیان این فوائد تبیین نمود.
نکته دیگر این که بیان این فوائد برای غیر مسلمانان یا برای مسلمانانی که ایمان ضعیف تری دارند، دروازه و پنجره‌ای برای رسیدن به عقاید صحیح بوده است. تعدادی از دانشمندان غربی علوم تجربی بر اساس اشارات علمی قرآن مسلمان شده‌اند ولی یقینا این دروازه کافی نیست و بعد از ورود از آن باید باورهای دینی تفصیلی را به آنان برسانیم ولی از سوی دیگر نباید دروازه هدایت را برای افرادی که تحت تاثیر این علوم هستند بست.
اشکال دیگری مطرح است وآن اینکه مباحث شرعی و عبادات جزو ثوابت دین هستند و نباید برای اثبات آن به امور متغیری مانند نظریات علوم تجربی استناد کرد تا تغییر آن در عقاید مردم خللی ایجاد نکند.
در پاسخ علاوه بر نکته بیان شده در بالا (که اثبات حکم شرعی با فقه انجام می شود و علوم تجربی تبیین فوائد را به عهده دارند) باید اشاره کرد در علوم تجربی هم بین فرضیات اثبات نشده و قوانین یقینی تجربی باید تفکیک قائل شد. در مباحث معرفت شناسی اثبات شده که در علوم تجربی نیز در مواردی قوانین ثابت و یقینی وجود دارد.
اضافه بر اینکه اگر برای تبیین عبادتی از فرضیه ثابت نشده تجربی استفاده شود، باید بیان کرد که این تبیین احتمالی است و نیازمند به اثبات علمی دارد، یعنی در موضع گیری قطعی و یقینی در تفسیر تجربی آن پدیده عبادی بر اساس فرضیه نداشته باشیم.